بر اساس بعضی از گزارش‌های تاریخی، امام حسین(ع) هنگام ورود لشکر عمر بن سعد به نینوی، نماینده‌ای نزد او فرستاد تا با وی ملاقات داشته باشد که به دنبال آن ملاقاتی شبانه و پنهانی میان آن دو برقرار شد و گفت‌وگوهایی رد و بدل شد.
بعد از این ملاقات بود که عمر بن سعد برای عبیداللَّه بن زیاد نوشت: همانا خداوند آتش را خاموش ساخت و پریشانی را برطرف نمود، کار این امت را اصلاح کرد، و حسین با من پیمان بست که از همان‌جا که آمده به همان‌جا بازگردد، یا به یکی از مناطق دیگر رود و مانند دیگر مسلمانان زندگی کند (و کاری به کار کسی نداشته باشد) و در هر چه به سود مسلمانان است شریک آنان بوده و در زیان آنان نیز مانند ایشان باشد، یا به نزد یزید برود و دست در دست او بگذارد و آن دو هر چه خود می‌دانند انجام دهند.
گزارش‌های دیگری وجود دارد که امام حسین(ع) پیشنهادهای دشمن را با بیان این سخنان نپذیرفت:
هان ای مردم! ای عصرها و نسل‌ها! بهوش باشید که این فرومایه و فرزند فرومایه، اینک مرا میان دو راه و دو انتخاب قرار داده است: بر سر دو راهی ذلّت‌پذیری و تسلیم خفّت‌بار در برابر فرومایگان و بیدادگران حاکم، و یا مرگ پرافتخار و باعزّت و سرفرازی! و چقدر دور است از ما که ذلّت و خواری را برگزینیم. خدا و پیامبر او و ایمان آوردگان و روشن‌فکران و دامان‌های پاک و رگ و ریشه‌های پاکیزه و مغزهای روشن‌اندیش و غیرتمند و جان‌های ستم‌ستیز و باشرافت نمی‌پذیرند که ما فرمان‌برداری فرومایگان و استبدادگران پست و رذالت‌پیشه را بر شهادت‌گاه رادمردان و آزادمنشان مقدّم بداریم؛ از این‌رو بهوش باشید که من با همین خاندان و با این یاران اندک و با وجود پشت به حقّ و عدالت نمودن پیمان‌شکنان، راه خویش را برگزیده و برای دفاع از حق آماده‌ام
در مقام جمع بین این دو گزارش باید گفت:
اولا: گزارش پذیرش بیعت امام حسین(ع) با یزید، توسط عمر بن سعد برای ابن زیاد ارسال شده است؛ و مشخص است که چنین گزارشی از اعتبار لازم برخوردار نیست.
ثانیا: صرف نظر از صحت گزارش یاد شده، می‌توان گفت که بیعت اگر به معنای آن باشد که با رعایت برخی شروط، نوعی آتش‌بس میان امام(ع) و یزید برقرار شود، این موضوع خلاف آموزه‌های دینی نیست تا احتمال آن در مورد امام(ع) را به شدت انکار کنیم؛ زیرا امام حسن(ع) با انعقاد قرارداد صلح با معاویه به نوعی با او بیعت کرد. طبیعی است اگر یزید نیز برخی شرایط امام(ع) را می‌پذیرفت، به عنوان نمونه شراب‌خواری و سگ‌بازی و سرودن اشعار ضد دینی و خودداری از تمسخر شعائر دینی و رعایت آنها (ولو به ظاهر مانند پدرش) و نیز در امنیت‌بودن پیروان اهل‌بیت(ع) را می‌پذیرفت ، مصالحه با او - در صورتی که چاره‌ای جز آن نبود - خلاف شرع ارزیابی نمی‌شد.
بر این اساس از برخی بزرگان نقل شده است:
این‌که حضرت در کلامشان می‌فرماید: «أَلا! وَ إِن الدعِی بْنَ الدعِی قَدْ رَکزَ بَینَ اثْنَتَینِ: بَینَ السلةِ وَ الذلةِ، وَ هَیهاتَ مِنا الذلةُ، یأْبَی اللهُ لَنا ذلِک وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ؛ آگاه باشید که زنازاده فرزند زنازاده مرا بین دو چیز مخیر نموده است: جنگ و شمشیر و یا ذلت و خواری. و ذلت و خواری هرگز؛ زیرا خداوند و رسولش و مؤمنان، آن‌را برای ما نمی‌پذیرند» و همچنین از فرمودهی حضرت علی اکبر(ع) که در رجزهاشان در عاشورا فرمودند: «وَ اللهِ، لا یحْکمُ فینَا ابْنُ الدعِی؛ به خدا سوگند، هرگز زنازاده دربارهی ما نمیتواند حکم کند»، مؤید آن است که حضرت سیدالشهدا به بیعت با یزید راضی بود، ولی می‌دانست که ابن‌زیاد به نفع حضرت حکم نخواهد کرد و او را تنها بین دو چیز «بَینَ السلةِ وَ الذلةِ» یعنی جنگ یا تسلیم مخیر نموده بودند و بیعت با ذلت و نزول بر حکم را از آن‌حضرت میخواستند که حضرت زیر بار آن نرفت و فرمود: «هَیهاتَ مِنا الذلةُ، یأْبَی اللهُ لَنا ذلِک وَ رَسُولُه وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ حُجُورٌ طابَتْ وَ طَهُرَتْ وَ أُنُوفٌ حَمِیةٌ وَ نُفُوسٌ أَبِیةٌ؛ ذلت از ما بسیار دور است، و خدا و رسول و مؤمنان و دامنهای پاک و پاکیزه و افراد با حمیت و نفوس باغیرت آن‌را برای ما نمیپسندند».
حتی اگر تحلیل و ارزیابی یاد شده از رویکرد امام حسین(ع) به دلایلی پذیرفته نشود، اما این‌گونه نیست که این تحلیل، در تعارض با موازین دینی و سیره اهل‌بیت(ع) باشد.