خطرى که امام حسین(علیه‌السلام) از آن یاد کردند، خطر ارتجاع است. این خطر از تمام مخاطراتى که در آن روز جامعه مسلمانان را تهدید مى کرد، مهم تر و شکننده تر بود. عفریت ارتجاع، بازگشت به عصر شرک و بت پرستى و جاهلیت، اندک اندک قیافه منحوس و مهیب خود را نشان مى داد.
زور سرنیزه بنى امیه، نقشه هاى وسیع آنها را در سست کردن مبانى دینى جامعه و الغاى نظامات اسلامى و تحقیر شعائر دینى، اجرا مى کرد.
جهان اسلام ـ مخصوصاً مراکز حساس و شهرهایى که رجال بزرگ و شخصیت هاى اسلامى در آن ساکن بودند مثل مکه، مدینه، کوفه و بصره ـ در سکوت مرگ بار و خفقان شدید فرورفته بود. شدت ستمگرى فرماندارانى مانند زیاد، سمره، مغیره و بى باکى آنها از کشتن انسان هاى بى گناه، جرح و ضرب و
شکنجه، پرونده سازى و هتک حرمت مسلمانان، جامعه را مرعوب و مأیوس ساخته بود. امویان تصمیم داشتند که معنویت اسلام و طبقات دین دار و ملتزم به آداب و شعائر دین را ـ که مورد احترام مردم بود ـ بکوبند و از میان بردارند.
علائلى مى گوید: «در نزد متفکران اسلامى ثابت است که بنى امیه، جرثومه فساد بودند و تجدید زندگى عصر جاهلیت با تمام مراسم و رنگ هایش، جزو طبیعت آنها بود».[ سمو المعنى، ص 28.]
سبط ابن جوزى مى گوید: «جدم در کتاب تبصره گفته است: همانا حسین به سوى آن قوم رفت، براى اینکه دید شریعت محو شده است. پس در استوار ساختن پایه هاى آن کوشش کرد».[ تذکره الخواص، ص 283.]
اگر دست یزد در اجراى نقشه هاى خائنانه بنى امیه بازگذاشته مى شد ـ همان طور که معاویه مى خواست ـ اذان و شهادت به توحید و رسالت ترک مى شد و از اسلام اسمى باقى نمى ماند و اگر هم اسمى مى ماند، مسماى آن طریقه بنى امیه و روش و اعمال یزید بود.
اگر خلافت یزید با عکس العمل شدیدى در جامعه اسلام مواجه نمى گشت، او به سِمَت جانشینى پیغمبر(صلی الله علیه و آله) پذیرفته مى شد و مملکت اسلام کانون معاصى، فحشا، قمار، شراب، رقص، غنا، سگ بازى و نابکارى مى گردید؛ زیرا جامعه از امیران و سران خود پیروى مى کنند و کارهاى آنها را سرمشق قرار مى دهند.
از این رو لازم بود براى حفظ اسلام و دفع خطر ارتجاع نسبت به روش یزید، جنبش و نهضتى آغاز شود که عموم مردم، بدانند که سران سیاسى بنى امیه از برنامه هاى اسلامى تبعیت نمى کنند.
علاوه بر این باید احساسات دینى مردم را بر ضد آنان بیدار ساخت تا در
مخالفت با آنها، سرسختى نشان داده و نسبت به کارها و برنامه هایى که مطرح مى کنند، بدبین باشند و آنها را خائن و دشمن اسلام بشناسند.
قیام سیدالشهدا(علیه‌السلام) براى این دو منظور لازم و واجب بود؛ یعنى، لازم بود که هم پرده از روى کار بنى امیه بردارد و آنها را به جوامع اسلامى معرفى نماید و هم احساسات دینى مردم را علیه امویان بسیج کند و عواطف جامعه را به سوى خاندان پیغمبر و اهل بیت علیهم السلام جلب نماید و شعائر اسلام پابرجا بماند.
شدت قساوت دشمن نیز او را از جهاد در راه خدا باز نداشت؛ زیرا او مجاهدى بود که به امر خدا قیام کرد و برایش تفاوت نداشت که به ظاهر مغلوب باشد یا منصور؟ چون هر دو حال برایش شرافت بود: «قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا إِلاّ إِحْدَى الْحُسْنَیَیْنِ»[ بگو درباره ما چه انتظارى دارید، جز اینکه یکى از دو خوبى شهادت یا پیروزى نصیب ما مى شود. (توبه، آیه 52).]
پس او در راه خدا و حق شهید شد و کشندگانش به لعنت خدا و تمام ملائکه و مردم گرفتار شدند و او به بزرگ ترین درجات در نزد خدایش نائل آمد.